BAZA WIEDZY

Na obrót bezgotówkowy składają się transakcje  finansowe,  które realizowane są bez wykorzystania gotówki. W cyklu rozliczeniowym dokonywany jest transfer środków pieniężnych między rachunkami bankowymi przy użyciu nowoczesnych instrumentów płatniczych. Do najpopularniejszych należą:

• karta płatnicza (debetowa, kredytowa, obciążeniowa, przedpłacona),
• polecenie przelewu,
• polecenie zapłaty,
• czek rozrachunkowy,
• pieniądz elektroniczny.

Obecnie, na skutek systematycznego rozwoju nowych technologii, znaczenia nabierają również płatności mobilne, realizowane przy wykorzystaniu urządzenia przenośnego, takiego jak np. telefon komórkowy czy komputer kieszonkowy. Coraz częściej możemy dokonywać płatności niezależnie od miejsca, w którym się znajdujemy. Transakcje mobilne można przeprowadzać zarówno zbliżeniowo w tradycyjnym punkcie sprzedaży (stacja benzynowa, sklep, automat z napojami), jak i zdalnie (przez Internet).

Wśród największych przewag obrotu bezgotówkowego należy wymienić:

• wysoki poziom bezpieczeństwa transakcji bezgotówkowych,
• wysoką jakość usług wynikającą z dużej konkurencji wśród banków na rynku usług rozliczeniowych,
• szeroki zasięg bankowości internetowej,
• obniżenie kosztów emisji i obsługi pieniądza gotówkowego,
• obniżenie kosztów działalności sektora publicznego np. poprzez zminimalizowanie kosztów wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych w gotówce,
• korzystny wpływ na przejrzystość ewidencji w odniesieniu do przedsiębiorstw.

Realizacja transakcji płatniczych przy jak najmniejszym udziale gotówki, w tym za pomocą kart, jest jednym ze wskaźników rozwoju gospodarczego kraju. Jak wynika ze statystyk, kraje wysoko rozwinięte są jednocześnie liderami w rozwoju rynku kart płatniczych. W Polsce emisja i zarządzanie gotówką generuje wysokie koszty, wg niektórych szacunków sięgające nawet 1% rocznego PKB. Dla konsumentów korzystanie z transakcji kartowych jest ograniczone przez niedostosowaną do potrzeb rynku liczbę punktów handlowo-usługowych akceptujących karty. Punkty te nie chcą przyjmować kart z uwagi na zawyżone prowizje (wynikające głównie z nadmiernie wysokich opłat interchange), które dla przedsiębiorców generują dodatkowy koszt prowadzenia biznesu. Dlatego też niezbędne jest podejmowanie działań na rzecz obniżki wysokości prowizji od płatności kartami, która dziś jest jedną z kluczowych barier rozwoju obrotu bezgotówkowego.

Według Narodowego Banku Polskiego, głównym czynnikiem ograniczającym rozwój obrotu bezgotówkowego w Polsce jest zawyżona opłata interchange. To ze względu na zbyt wysoki poziom tej prowizji większość przedsiębiorców nie decyduje się na akceptację kart płatniczych – jest to dla niech po prostu nieopłacalne. W efekcie można nimi płacić jedynie w co piątym punkcie handlowo-usługowym w Polsce.

• Akceptanci to właściciele placówek handlowo-usługowych (stacji benzynowych, sklepów, itp.) którzy przyjmują należność za towary lub usługi przy użyciu kart płatniczych,
• Agenci rozliczeniowi to centra autoryzacyjno-rozliczeniowe (banki lub podmioty niebankowe), które podpisują umowy z akceptantami o przyjmowanie zapłaty przy użyciu kart płatniczych. Agenci rozliczeniowi prowadzą również rozliczenia transakcji pomiędzy bankami wydającymi karty płatnicze a bankami obsługującymi i prowadzącymi rachunki rozliczeniowe akceptantów.

Organizacje kart płatniczych:

• skupiają w roli członków banki będące wydawcami kart płatniczych z logo organizacji i banki będące agentami rozliczeniowymi,
• licencjonują podmioty niebankowe, które pełnią określone funkcje w systemach płatności organizacji płatniczych (np. procesorów płatności),
• dostarczają infrastrukturę techniczną, która umożliwia autoryzację transakcji,
• określają zasady przyjmowania i rozliczania kart,
• promują własną markę i wspierają rozwój produktów z logo organizacji.

Organizacje płatnicze w Polsce i na świecie działają w jednym z dwóch modeli, w tzw. systemie czterostronnym (Visa, MasterCard) lub w tzw. systemie trójstronnym (np. American Express i Diners Club). W pierwszym modelu, zwanym także otwartym,  są czterej uczestnicy – bank wydawca, agent rozliczeniowy, akceptant i konsument. W drugim modelu, zazwyczaj sama organizacja pełni rolę wydawcy karty płatniczej i agenta rozliczeniowego. Pozycję dominującą na rynku polskim, jeśli chodzi o organizacje płatnicze, nadal utrzymuje VISA, do której należy 53,4% wydanych w Polsce kart płatniczych, natomiast drugie miejsce – z 45,5% udziałem w rynku – zajmuje Mastercard. Udział innych organizacji kształtuje się na poziomie 1%. 

MSC (ang. Merchant Service Charge) jest opłatą pobieraną przez agenta rozliczeniowego od przedsiębiorcy za każdą zaakceptowaną przez niego transakcję kartową. W skład MSC wchodzą:

• opłata interchange (blisko 85 proc. całej opłaty),
• marża agenta rozliczeniowego,
• opłata dodatkowa zwana Assessment Fee, która jest przekazywana do organizacji płatniczej.

Inne koszty ponoszone przez akceptanta, to głównie:

• opłata za dzierżawę i obsługę serwisową terminali płatniczych POS na rzecz agentów rozliczeniowych,
• koszt połączeń autoryzacyjnych wysyłanych z terminali płatniczych POS przez serwer agenta rozliczeniowego do banku wydawcy (stałe łącze internetowe lub zwykła linia telefoniczna).

Wskazana struktura opłat ponoszonych przez przedsiębiorcę powoduje, że nie uzyskuje on przy płatności kartą równowartości ceny towaru/usługi lub też kwoty, jaką mógłby uzyskać przyjmując gotówkę, ponieważ jego należność zostaje pomniejszona o prowizję pobieraną przez agenta rozliczeniowego.

Ze względu na sposób rozliczania transakcjikarty płatnicze można podzielić na debetowe, kredytowe, przedpłacone (prepaid) oraz obciążeniowe:

• Karta debetowa to instrument płatniczy, która umożliwia dokonywanie transakcji jedynie do wysokości środków dostępnych na rachunku rozliczeniowym,
• Karta kredytowa umożliwia dokonywanie transakcji w ramach  limitu kredytowego przyznawanego przez dany bank (kredyt taki jest nieoprocentowany w ustalonym przez bank okresie, zazwyczaj liczącym ok. 50 dni),
• Karta przedpłacona to instrument,  który wymaga wcześniejszego zasilenia środkami pieniężnymi rachunku, do którego jest przypisana karta,
• Karta obciążeniowa, zwana również kartą typu „charge”, oferuje odroczony termin płatności, a powstałe zobowiązanie należy spłacić w całości na koniec okresu rozliczeniowego, zazwyczaj raz w miesiącu.

Według danych z banków, na koniec grudnia 2018 r. na polskim rynku znajdowało się w obiegu 41,2 mln kart płatniczych. Obserwowana od lat tendencja wzrostowa spowodowała, iż liczba kart na przestrzeni ostatnich 10 lat wzrosła niemal 1,4-krotnie (z poziomu 30,3 mln kart na koniec 2008 r.), a na przestrzeni ostatnich 14 lat wzrosła ponad 2,4-krotnie (z poziomu 16,9 mln kart na koniec 2004 r.)

Spośród wydanych kart największy udział (79%) miały karty debetowe, których na koniec grudnia 2018 r. było 32,6 mln szt., a na drugiej pozycji (14,2%) znalazły się karty kredytowe w liczbie 5,87 mln szt. Karty przedpłacone, których na koniec grudnia ub.r. było w obiegu 2,6 mln szt., stanowiły 6,2% udziału w rynku. Najmniej liczną kategorią obecną na rynku są karty obciążeniowe, których w obiegu było 233 tys., co stanowiło 0,6% udziału w rynku.

(źródło: Informacja o kartach płatniczych IV kwartał 2018 r., Narodowy Bank Polski)